Kuvâyi Milliye - İkinci Bap

Nazım Hikmet Ran

Yıl Yine 1919 
Ve 
İstanbul'un Hâli 
Ve 
Erzurum Ve Sivas Kongreleri 
Ve 
Kambur Kerim'in Hikâyesi  

  
Biz ki İstanbul şehriyiz, 
Seferberliği görmüşüz : 
Kafkas, Galiçya, Çanakkale, Filistin, 
vagon ticareti, tifüs ve İspanyol nezlesi 
                       bir de İttihatçılar, 
        bir de uzun konçlu Alman çizmesi 
                       914'ten 18'e kadar 
                                    yedi bitirdi bizi. 
Mücevher gibi uzak ve erişilmezdi şeker 
erimiş altın pahasında gazyağı 
ve namuslu, çalışkan, fakir İstanbullular 
sidiklerini yaktılar 5 numara lâmbalarında. 
Yedikleri mısır koçanıydı ve arpa 
                              ve süpürge tohumu 
ve çöp gibi kaldı çocukların boynu. 
Ve lâkin Tarabya'da, Pötişan'da ve Ada'da Kulüp'te 
aktı Ren şarapları su gibi 
ve şekerin sahibi 
kapladı Miloviç'in yorganına 1000 liralıkları. 
Miloviç de beyaz at gibi bir karı. 
Bir de sakalı Halife'nin, 
bir de Vilhelm'in bıyıkları. 

Biz ki İstanbul şehriyiz, 
güzelizdir, 
dört yanımız mavi mavi dağdır, denizdir. 
Öfkeli, büyük bir şair : 
«Ey bin kocadan arta kalan bilmem neyi bakir» 
                                                   demiş 
                                                       bize 
ve bir başkası, 
yekpare Acem mülkünü fedâ etti bir sengimize. 

Biz ki İstanbul şehriyiz, 
işte, arzederiz halimizi 
       Türk halkının yüce katına. 
Mevsim yazdır, 
919'dur. 
Ve teşrinlerinde geçen yılın 
dört düvele teslim ettiler bizi, 
                       gözü kanlı dört düvele 
                               anadan doğma çırılçıplak. 
Ve kurumuştu 
            ve kan içindeydi memelerimiz. 

Biz ki İstanbul şehriyiz, 
Fransız, İngiliz, İtalyan, Amerikan 
                        bir de Yunan, 
bir de zavallı Afrika zencileri 
                         yer bitirir bizi bir yandan, 
bir yandan da kendi köpek döllerimiz : 
Vahdettin Sultan, 
                        ve damadı Ferit 
ve İngiliz muhipleri 
                            ve Mandacılar. 

Biz ki İstanbul şehriyiz, 
yüce Türk halkı, 
malûmun olsun çektiğimiz acılar... 

919 Temmuzunun 23'üncü günü 
          pek mütevazı bir mektep salonunda 
                            in'ikad etti Erzurum Kongresi. 

Erzurum'un kışı zorludur balam, 
tandırında tezek yakar Erzurum, 
buz tutar yiğitlerinin bıyığı 
ve geceleyin karlı ovada 
                kaskatı katılaşmış, donmuş görürsün karanlığı. 

Erzurum'da kavaklar, balam, 
            Erzurum'da kavaklar tane tane, 
kavaklarda tane tane yapraklar. 
Ve terden ve toz dumandan ve sinekten geçilmez 
            Erzurum'da yaz gelip de bastı mıydı sıcaklar. 

Erzurum'un düzdür, topraktır damı. 
Erzurum güzelleri giyer, balam, 
                          incecik ak yünden ehramı. 
Yürek boynun büker, balam, 
                          Erzurumlu türkülere. 
Halim selimdir Erzurum'un adamı 
                         ve lâkin dönmesin gözü bir kere!... 

Erzurum'da on dört gün sürdü Kongre : 
orda, mazlum milletlerden bahsedildi 
                             bütün mazlum milletlerden 
ve emperyalizme karşı dövüşlerinden onların. 

Orda, bir Şûrayı Millî'den bahsedildi, 
İradei Milliyeye müstenit bir Şûrayı Millî'den. 
Buna rağmen, 
«Âsi gelmiyelim» diyenler vardı, 
                 «makamı hilâfet ve saltanata.» 
Hattâ casuslar vardı içerde. 

Buna rağmen, 
«Bütün aksâmı vatan birküldür» denildi. 
«Kabul olunmaz,» denildi, 
                         «Manda ve Himaye...» 

Buna rağmen, 
İstanbul'da birçok hanımlar, beyler, paşalar, 
Türk halkından kesmişlerdi umudu. 
Yağdırıldı telgraflar Erzurum'a : 
   «Amerikan mandası altına girelim,» diye. 
   «İstiklâl, diyorlardı, şâyanı arzu ve tercihtir, amma 
     bugün bu, diyorlardı, mümkün değil, 
     birkaç vilâyet, diyorlardı, kalacak elde, 
     şu halde, diyorlardı, şu halde, 
     Memâliki Osmaniye'nin cümlesine şâmil 
                    Amerikan mandaterliğini talep etmeği 
                                 memleketimiz için en nâfi 
                                         bir şekli hal kabul ediyoruz.» 

Fakat bu şekli halli kabul etmedi Erzurumlu. 
Erzurum'un kışı zorludur balam, 
buz tutar yiğitlerin bıyığı. 
Erzurum'da kaskatı, dimdik ölür adam, 
                  kabullenmez yılgınlığı... 

İstanbul'da hanımlar, beyler, paşalar, 
tül perdeler, kravatlar, apoletler, şişeler, 
çıtı pıtı dilleri ve pamuk gibi elleri 
                   ve biçare telgraf telleri 
                   devretmek için Amerika'ya Anadolu'yu 
                   şöyle diyorlardı Erzurum'dakilere : 
«Bizi bir başımıza bıraksalar, 
  tarafgirlik, cehalet 
              ve çok konuşmaktan başka müspet 
                                            bir hayat kuramayız. 
  İşte bu yüzden Amerika çok işimize geliyor. 
  Filipin gibi vahşi bir memleketi adam etti Amerika. 
  Ne olacak, 
  Biz de on beş, yirmi sene zahmet çekeriz, 
  sonra Yeni Dünya'nın sayesinde 
  İstiklâli kafasında ve cebinde taşıyan 
                            bir Türkiye vücuda geliverir. 
  Amerika, içine girdiği memleket ve millet hayrına 
                             nasıl bir idare kurduğunu 
                                        Avrupa'ya göstermek ister. 
  Hem artık işi uzatmağa gelmez. 
  Çok tehlikeli anlar yaşıyoruz. 
  Sergüzeşt ve cidâl devri geçmiştir : 
  Türkiye'yi, geniş kafalı birkaç kişi belki kurtarabilir.» 
  
4 Eylül 919'da toplandı Sıvas Kongresi, 
ve 8 Eylülde 
       Kongrede bu sefer 
                    yine ortaya çıktı Amerikan mandası. 
Ak koyunla kara koyunun 
                                  geçitte belli olduğu günlerdi o günler. 
Ve İstanbul'dan gelen bazı zevat, 
                        sapsarı yılgınlıklarıyla beraber 
                        ve ihanetleriyle birlikte 
                        bir de Amerikan gazeteci getirmiştiler. 
Ve Erzurumlulardan ve Sıvaslılardan ve Türk milletinden çok 
                        işbu Mister Bravn'a güveniyorlardı. 
Bu zevata : 
    «İstiklâlimizi kaybetmek istemiyoruz efendiler!» 
                                                             denildi. 
Fakat ayak diredi efendiler : 
        «Mandanın, istiklâli ihlâl etmiyeceği muhakkak iken,» 
                                                              dediler, 
        «Herhalde bir müzâherete muhtacız diyorum ben,» 
                                                              dediler, 
        «Hem zaten,» 
                      dediler, 
        «birbirine mani şeyler değildir 
                                      istiklâl ile manda. 
          Ve esasen,» 
                          dediler, 
        «müstakil kalamayız böyle bir zamanda. 
          Memleket harap, 
                          toprak çorak, 
                                   borcumuz 500 milyon, 
                                         vâridat ise 15 milyon ancak. 
          Ve Allah muhafaza buyursun 
                          İzmir kalsa Yunanistan'da 
                                    ve harbetsek, 
                                      düşmanımız vapurla asker getirir. 
          Biz Erzurum'dan hangi şimendiferle nakliyat yapabiliriz? 
          Mandayı kabul etmeliyiz, hemen,» 
                                                    dediler. 
        «Onlar dretnot yapıyor, 
          biz yelkenli bir gemi yapamıyoruz. 
          Hem, İstanbul'daki Amerikan dostlarımız : 
          Mandamız korkunç değildir, 
                                       diyorlar, 
          Cemiyeti Akvam nizamnamesine dahildir, 
                                                   diyorlar.» 

Ve böylece, bin dereden su getirdi İstanbul'dan gelen zevat. 
Sıvas, mandayı kabul etmedi fakat, 
            «Hey gidi deli gönlüm,» 
                                         dedi, 
            «Akıllı, umutlu, sabırlı deli gönlüm, 
              ya İSTİKLAL, ya ölüm!» 
                                               dedi. 

Kambur Kerim de böyle dedi aynen. 
Adapazarlıydı Kambur Kerim. 
Seferberlikte ölen babası marangozdu. 
Seferberlik denince aklına Kerim'in : 
çok beyaz bir yastıkta kara sakallı bir ölü yüzü, 
                    Fahri Bey çiftliğinde patates toplayıp 
                               kaz gütmek, 
                               mektep kitapları 
                    ve bir de saçları altın gibi sarı 
                    fakat alnı çizgiler içinde anası gelir. 
335'te Kerim Eskişehir'e gitti, 
                    mektebe, teyzelerine ve dayısına. 
Dayısı şimendiferde makinistti. 
Düşman elindeydi Eskişehir. 
Kerim on dört yaşındaydı, 
kamburu yoktu. 
Dümdüzdü fidan gibi 
                    ve dünyaya meraklı bir çocuktu. 
Dayısı sürmeğe gittiği günler şimendiferi 
Kerim'e ekmek vermediğinden teyzeleri 
(çok uzun saçlı, ihtiyar iki kadın) 
               Hintli askerlerle dost oldu Kerim. 
Bunlar 
          (şaşılacak şey) 
                     Türkçe bilmeyen 
ve siyah sakalları, siyah gözleri parlak, 
avuçlarının üstü esmer, içi ak 
ve tel örgülerin üzerinden 
Kerim'e bisküviti kutularla atan amcalardı. 
Kocaman bir ambarları vardı, 
Kerim içinde oynardı. 
Ambarda nohut çuvalları, bakla, kuru üzüm, 
                                       (şaşılacak şey, 
                                       katırların yemesi için) 
      ve sonra cephane sandıklarıyla silahlar. 
Bir gün dedi ki makinist dayısı Kerim'e : 
     «Ambardan silâh çalıp bana getir, 
       gâvura karşı koyan zeybeklere göndereceğim.» 
Ve ambardan silâh çaldı Kerim : 
                             bir 
                                 bir tane daha 
                                                 beş 
                                                     on. 
Aldattı Hindistanlı dostlarını 
                          zeybekleri daha çok sevdiğinden. 
Zaten çok sürmedi, parlak kara sakallı amcalar gitti, 
Kerim geçirdi onları istasyona kadar. 
Ertesi gün Lefke köprüsünü atıp 
                          zeybekler gelince Eskişehir'e 
dayısı Kerim'i elinden tutup 
                              verdi onlara. 
Ve işte o günden sonra 
                        bugüne kadar 
                           kahraman bir türküdür ömrü Kerim'in. 
Eskişehir'den alıp onu 
«Kocaeli Grubu» paşasına götürdüler. 
Çatık kaşlı, yüzü gülmez bir paşaydı bu. 

Çabucak öğrendi Kerim ata binmeyi, 
sığırtmaç olmayı 
              -zaten bilgisi vardı bunda- 
kayalardan genç bir keçi gibi inmeyi, 
gizlenmeyi ormanda. 
Ve bütün bu marifetleriyle Kerim 
kaç kere ölüme bir kurşun atımı yaklaşarak 
ve «Geçmiş olsun» dedikleri zaman şaşarak 
düşman içinden geçip getirdi haber 
                                        götürdü haber. 
Onu namlı bir «kaptan» gibi saydı çeteler, 
bir oyun arkadaşı gibi sevdi çeteleri o. 
Ve bir fidan gibi düz 
                   bir fidan gibi cesur 
                         bir fidan gibi vaadeden bir çocuğun 
sevinçle oynadığı bu müthiş oyun 
                               sürdü 1337'ye kadar... 

Kocaeli ormanı gürgen ve meşeliktir : 
yüksek 
         kalın. 
Gökyüzü gözükmez. 
Durgun bir geceydi. 
Hafif yağmur yağmıştı biraz önce. 
Fakat ıslanmamış ki yerde yapraklar 
karanlıkta hışırtılarla yürüyordu beygiri Kerim'in. 
Solda 
         ilerde 
                 tepenin eteğinde ateş yanıyordu : 
«Tekneciler» diye anılan 
                                gâvur çetelerinin olmalı. 
Dallardan damlalar düşüyordu Kerim'in yüzüne. 
Beygirin başı gittikçe daha çok karanlığa giriyor. 
İpsiz Recep'in yanından dönüyordu Kerim. 
            Kâatlar götürmüş 
                                   kâatlar getiriyor. 
Birdenbire durdu beygir, 
heykel gibi, 
-Tekneciler'in ateşini görmüş olacak- 
sonra birdenbire dörtnala kalktı. 
Şaşırdı Kerim. 
Dizginleri bıraktı. 
Sarıldı beygirin boynuna. 
Deli gibi gidiyordu hayvan. 
Çocuğa art arda çarpıyordu ağaçlar. 
Meşeleri ve gürgenleriyle orman 
karanlık  bir rüzgâr gibi geçiyor iki yandan. 
Kim bilir kaç saat böyle gidildi. 
Orman bitti birdenbire. 
-Ay doğmuş olacak ki ortalık aydınlıktı- 
Ve Kerim aynı hızla geldiği zaman 
                       Armaşa'nın altında Başdeğirmenler'e 
                                  beygir ansızın kapaklandı yere, 
                                                    tekerlendi Kerim. 
Doğruldu. 
Ve aklına ilk gelen şey 
                       saatına bakmak oldu. 
Kırılmıştı camı. 
Bindi beygire tekrar. 
Hayvan topallıyordu biraz. 
Uslu uslu yola koyuldular. 
Sol kulağı kanıyordu Kerim'in, 
Kirezce'ye geldiler 
                     (Sapanca'yla Arifiye arası), 
Kerim durdu, 
Biraz zor nefes alıyordu. 
Geyve'ye girdi ertesi akşam. 
Beli o kadar ağrıyordu ki 
                             inemedi beygirden 
                                                       indirdiler. 
Kerim'i bir yaylıya bindirdiler. 
Adapazarı. 
Sonra belki on gün, belki on beş, 
                      kağnılar, mekkâre arabaları, 
sonra, gitgide daralan nefesi, 
Yahşıhan, 
              Konya, 
                         Sile nahiyesi 
                      (burda malûl gaziler için 
                                  takma kol ve bacak yapılıyordu), 
ve nihayet Hatçehan köyünden çıkıkçı Şerif Usta. 
Hâlâ rüyalarında görür Kerim 
                   incecik bir yoldan eşekle gelip 
                                       üzerine doğru eğilen 
                                    bu çiçekbozuğu insan yüzünü. 
Usta, ovdu Kerim'i bayıltıncaya kadar. 
Sonra, zifte koydu bu kırılmış dal gibi çocuk gövdesini. 
Yirmi gün geçti aradan. 
Ve sonra bir ikindi vakti ziftin içinden 
                                          Kerim'i kambur çıkardılar.